Εν όψει του εορτασμού του Μακεδονικού αγώνα, επιθυμούμε και πρέπει να γράψουμε λίγα λόγια για το αξιόλογο μερίδιο συμμετοχής που έχουν οι Σαρακατσαναίοι και σ'αυτόν τον αγώνα.'Ο στρατηγός Α.Κ.Ανεστόπουλος(''Μακεδονικός Αγών'' 1903-1908, Β΄΄τόμος σελ.362),γράφει: ...''Όλοι οι κτηνοτρόφοι Σαρακατσαναίοι,άνδρες,γυναίκες και παιδιά,κατά την περίοδον του Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908 ειργάσθησαν πολυτρόπως,ενισχύσαντες τα Ελληνικά αντάρτικα σώματα ως τροφοδότες,οδηγοί,αλλά και ως ένοπλοι. " Aνευ αυτών θα ήτο δύσκολος η εξόντωσις των σλαυϊκών συμμοριών.'' Τα χρόνια αυτά τα τσελιγκάτα των Σαρακαρσαναίων βρίσκονταν στις πλαγιές των βουνών της 
Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας,όπως των Πιερίων,του Βερμίου, Χασίων,Βιτσίου,Καϊμάκτσαλάν,όπου ξεκαλοκαίριζαν με τις οικογένειες και τα κοπάδια τους.Αποτελούσαν μια ξεχωριστή κοινότητα όπου έβρισκαν καταφύγιο και οι αγωνιστές της Λευτεριάς, που πολεμούσαν τους τούρκους,τους βουλγάρους και τους ρουμανίζοντες κομιτατζήδες.Δεν ήταν καθόλου τυχαίο το γεγονός πως τα αντάρτικα σώματα πλησίαζαν μόνο --στα κοπάδια με λάια πρόβατα--δηλαδή με μαύρα πρόβατα, διότι οι Σαρακατσαναίοι,ύστερα απ΄την Άλωση της Πόλης,είχαν σαν ένδειξη πένθους μόνο μαύρα πρόβατα.Πολλά τσελιγκάτα στην περιοχή είχαν καταστεί κέντρα του Ελληνικού αγώνος.Το τσελιγκάτο των Σουλτογιανναίων,του Ν.Καπούλα,του Φαρμάκη, του Καραφυλιά.
Ο στρατηγός Κ,Μαζαράκης(Καπετάν Ακρίτας φωτ. δεξιά στο Βέρμιο 1905)γράφει ευρισκόμενος στα καλύβια του Ν.Καπούλα,στο Βέρμιο(Κ.Μαζαράκης-Αινιάν,''Μακεδονικός Αγών'', σελίδα 54):...''Εμείναμε δύο ημέρες εις το ωραίον λημέρι.Μας επεριποιήθησαν πολύ.Εψήσαμεν αρνιά εις την σούβλαν και κοκορέτσι.Εχορέψαμεν λεβέντικα αναμίξ αντάρται και νεαροί ποιμένες και εκοιμήθημεν εις ωραίας καλύβας από κλάδους ελάτων....''Επίσης στα καλύβια του Π.Καραφυλιά ο μεγάλος ήρωας καπετάν Κώστας Γαρέφης, εξόντωσε τους φοβερούς
Αλλά και ο θρυλικός αρχηγός του Μακ. Αγώνα, Παύλος Μελάς,συνεργάστηκε πολλές φορές με τους Σαρακατσαναίους.Ανάμεσα στα παληκάρια του βρίσκονταν και ο Γιάννης Τσακνάκης,Σαρακατσάνος απ΄τη Μαλαθριά (σημερινό Δίον) της
Πιερίας,που ήταν μάλιστα και ψυχογιός του.(Φωτ. αριστερά-Ο Π.Μελάς στην κάτω σειρά τέταρτος από αριστερά).Οι Σαρακατσαναίοι λοιπόν με τα τσελιγκάτα τους σκαρφαλωμένα στις βουνοκορφές,ήταν ενταγμένοι σε ελληνικά αντάρτικα σώματα με επικεφαλής ανθρώπους σταλμένους απ΄το Μακεδονικό Κομιτάτο της Αθήνας.Αυτοί οι ανυπότακτοι Έλληνες πρωταγωνίστησαν και στον Μακεδονικό Αγώνα,χωρίς ποτέ οι ίδιοι να συνειδητοποιήσουν το μέγεθος της προσφοράς τους και πολύ περισσότερο μετέπειτα να το εξαγοράσουν διεκδικώντας αναγνώριση και προνόμια απ΄την πολιτεία. Ο Μακεδονομάχος Κώστας Γαρέφης (Αποσπάσματα από το έργο του Γιάννη Θ.Κουτσοκώστα ''Οι Σαρακατσαναίοι στον Μακεδονικό Αγώνα'').
Ο Μακεδονομάχος Κ.Γαρέφης γεννήθηκε στα 1874 στο χωριό Μηλιές του Πηλίου.Παππούς του ήταν ο Σουλιώτικης καταγωγής οπλαρχηγός κλεφταρματωλικού σώματος της Ρούμελης Γαρέφης ή Σκληρός τ’Αποστόλη(αδελφός του περίφημου κι ανυπόταχτου Κατσούδα, που είχε παντρευτεί ξαδέρφη του θρυλικού Σαρακατσάνου Πρωτοκλέφτη Κατσαντώνη),που ήρθε κι εγκαταστάθηκε στις Μηλιές κυνηγημένος απ’τον Αλή Πασά και πήρε γυναίκα απ’το αρματολικό σόϊ των Μπασδεκαίων.Πατέρας του ήταν ο Δημήτρης Γαρέφης ή Κατσούδας,που που διακρίθηκε ιδιαίτερα στις Πηλιορείτικες επαναστάσεις του 1874 και 1878 και μάνα του η Ασήμω(της οικογένειας Γεωργιάδη)…..
….Η θυσία του Π.Μελά στις 13 Οκτωβρίου 1904 στη Δ.Μακεδονία είχε ηλεκτρίσει όλη την Ελλάδα και τον χειμώνα και την άνοιξη του 1905 καταρτίζονταν τα πρώτα αντάρτικα σώματα για τη Μακεδονία.Το Φεβρουάριο του 1905 ο Κώστας Γαρέφης επιστρέφει απ’την Αφρική κι αμέσως κατατάσσεται στο σώμα του <<αδειούχου>> ανθυπολοχαγού Κώστα Μαζαράκη (Καπετάν Ακρίτα)σαν απλός στρατιώτης της Πατρίδας.
….Την άλλη χρονιά(1906) παίρνει ο Γαρέφης το χρίσμα του οπλαρχηγού και μπαίνει επικεφαλής αντάρτικου σώματος με 26 παλικάρια.Έρχεται στην Κεντρική Μακεδονία.Πέρασε απ’τα χωριά του Βάλτου Γιαννιτσών, ανέβηκε στα Λειβάδια του Πάϊκου και τράβηξε προς το Καϊμακτσαλάν και το Μορίχοβο,όπως λέει και το δημοτικό τραγούδι:<<Στο Βάλτο κάθησε,στο Πάϊκο πέρασε,Τζένα και Βαγγέλη λημέριασε>>.(φωτ. αριστερά: Σαρακατσάνος Μακεδονομάχος).
Με εντολή του Προξενείου ανέλαβε την ορεινή περιοχή του Μοριχόβου που σήμερα ανήκει στην Γουγκοσλαβία.Η περιoχή τούτη αποτελούσε κρησφύγετο και ορμητήριο πολλών βουλγάρικων ληστοσυμμοριών.απ’τις οποίες δύο,οι φοβερότερες,με αρχηγούς τους Λούκα Ιβάνωφ,ταγματάρχη του βουλγαρικού στρατού και Καρατάσο,γελαδάρη,απ’την σημερινή Άρνισσα,που καταδυνάστευαν όλη την πεδινή περιοχή της Καρατζόβας(σημερινή Αλμωπία).Αποτελούνταν από 80 βουλγάρους.Πιο γνωστός για τη θηριωδία του ήταν ο 
<<Μέγας Βοεβόδας των Βοδενών ,όπως αυτοαποκαλούνταν ο Καρατάσος>>.(Φωτ.δεξιά: Λουκά Ιβάνωφ και Καρατάσος).
«Σούβλιζε με πυρωμένες τουφεκόβεργες τα μάτια των χριστιανών και καλά να πάψουν να είναι Έλληνες ,βούλγαροι να ορκιστούν.Έπαιρνε τις γυναίκες και τις ατίμαζε,έσφαζε τα μωρά στο βυζί της μάνας»,θα γράψει ο Κ.Μυριβήλης.
Αυτούς λοιπόν τους φοβερούς κακούργους ανέλαβε κι ορκίσθηκε μάλιστα στον Πρόξενο Λάμπρο Κορομηλά,να εξοντώσει ο Γαρέφης.Κι η παρουσία του στο Μορίχιβο αυτό το σκοπό εξυπηρετούσε.Η περιοχή του Καϊμακτσαλάν είχε ονομαστά τσελιγγάτα Σαρακατσαναίων,όπως του Γιαννακούλα(Γιώργου Πασά),Σουλτογιάννη,Φαρμάκη και του Καραφυλλιά.Ο Γαρέφης,λοιπόν,ευνόητο ήταν να ζητήσειτην βοήθειά τους,για να μπορέσει να εξοντώσει την ληστοσυμμορία του Λούκα και Καρατάσου.
Από τις επαφές που είχε με τους τσελιγκάδες και τσομπαναραίους,διαπίστωσε,πως,ενώ περνούσαν σπάνια από τα τσελιγκάτα του Φαρμάκη,του Γιαννακούλα,Σουλτογιάννη και των άλλων τσελιγκάδων,πολύ συχνά κόνευαν για φαγοπότι στου Πασαγιώργη Καραφυλλιά,που βρίσκονταν στην περιοχή Μπογδάνιτσα,πάνω απ’το χωριό Τσερνέσιβο(σημερινό Γαρέφι.Ήρθε σε επαφή με το Τσέλιγκα Πασαγιώργη Καραφυλλιά…..
….Το βράδυ της 5ης ή 6ης Αυγούστου 1906 οι ενωμένες συμμορίες του Λούκα,Καρατάσου και του Μπαχοβίτη Τσότσου ή Βέσκου,με 60 περίπου άνδρες,φάνηκαν κοντά στο ποτάμι Πορόϊ.Με ένα Μπαχοβίτη απ’την ομάδα του Τσότσου στέλνουν την εντολή του Λούκα να ετοιμάσουν του βράδυ ψητά και 3-4 καλύβες για τα παληκάρια τους.Τότε ο Κεχαϊάς δεν χάνει την ευκαιρία και με κάποιο έμπιστο πρόσωπό του ειδοποιεί τον Καπετάν Γαρέφη και καταστρώνουν το σχέδιο της επιθέσεως…..Πασίχαρος ο Γαρέφης κατηφόρισε γρήγορα με τους ψυχογιούς του,αφού κανόνισε το σύνθημα και το παρασύνθημα.(Φωτ.κάτω: η τσέτα του Ιβάνωφ ο οποίος είναι ο ξαπλωμένος με το όπλο στα χέρια).
Οι κομιτατζήδες φιλοξενήθηκαν σε 3-4 καλύβες…….Ο Πασα-Γιώργης κατά τον καθορισμό της σκοπιάς αφήνει ακάλυπτη την πλευρά προς τη ρεματιά,γιατί,όπως είπε, «φυλάνε τα σκυλιά κι οι τσιομπαναραίοι με τα κοπάδια».Τα υπόλοιπα καλύβια μυστικά κι αθόρυβα,με εντολή του κεχαϊά,άδειασαν και οι 17 σαρακατσάνικες οικογένειες είχαν αποσυρθεί μέσα στο δάσος.
Το μακελειό έγινε σε πολύ προχωρημένη ώρα της νύχτας,οπότε ο τσέλιγκας βγήκε τάχα να ιδεί «τι έκαναν οι τσομπαναραίοι,τα σκάρσαν τα πρότα;
Κατόρθωσε ο Κεχαϊάς κι απέσπασε το σύνθημα και το παρασύνθημα των βουλγάρων που ήταν «Γκρόζε-Λιμπινίτσα»(Καρπούζι-Σταφύλι).Παράλληλα με έμπιστο πρόσωπο ειδοποίησε τον Γαρέφη.Οι καπεταναίοι(βούλγαροι)ήταν τύφλα μεθυσμένοι,τραγουδούσαν και άφησαν τα άρματα κάτω.Την ώρα εκείνη έρχονταν και ο Γαρέφης με τα παληκάρια του,που τα είχε μοιράσει σε τρεις ομάδες.Ρίχνει μια σαρακατσάνικη κάπα πάνω του και μαζί με τον κεχαϊά βαδίζουν προς τους σκοπούς.Μπροστά ο τσέλιγκας,πίσω ο Γαρέφης και παραπίσω ο ψυχογιός του Γιάννης Γιδάρης(Νταρλαγιάννης).Με το σύνθημα και το παρασύνθημα των βουλγάρων που απαντά ο Κεχαϊάς,φθάνουν στον πρώτο σκοπό ελεύθεροι και την ώρα που πάει να του προσφέρει τσιγάρο,ορμάει σαν αστραπή ο Γαρέφης και κλείνοντας με το ένα του χέρι το στόμα,του κόβει το λαρύγγι με ένα κρητικό μαχαίρι,χωρίς να γίνει αντιληπτόςαπ’τους άλλους σκοπούς.Πετάει αμέσως την κάπα του στον Τσέγκο,αφήνει τον Γιάννη Γιδάρη σκοπό και χυμάει σα σίφουνας στην καλύβα των αρχικομιτατζήδων,ανατρέποντας με μια σπρωξιά τον σαστισμένο Μπαχοβίτη σκοπό και εισορμώντας στην καλύβα τρομερός «σαν τον Αρχάγγελο Μιχαήλ»,όπως θα πεί ο Μόδης.(φωτ.δεξιά: Ο γενναίος τσέλιγκας Παναγιώτης Καραφυλιάς).
Πιάνει απ’τα γένια τον αποσβωλομένο Καρατάσο και του αδειάζει δυο σφαίρες στο κεφάλι.Στρέφεται ύστερα γοργά και πυροβολεί και τον Λούκα, που κατάπληκτος ψάχνει να βρεί το πιστόλι του.Αδειάζει και τις υπόλοιπες σφαίρες στους περίτρομους γραμματικούς και στο γέρο Τσότσο,που πληγώνεται στο πόδι και στα στερνά.Την ώρα όμως που κυνηγά τον πανικόβλητο Τζόλη (ταμία) δέχεται πάνω στην σύγχυση μια σφαίρα στην κοιλιά και πέφτει βαριά λαβωμένος στην είσοδο της καλύβας…… «Η σφαίρα ¨ελληνα ή βούλγαρου; Ίσως βουλγαρική,ίσως Ελληνική»,γράφει ο Μόδης, «φεύγοντος βουλγάρου» ο καπετάν Ακρίτας, του Μποχοβίτη Τσότσου ισχυρίζονται μερικοί καρατζοβίτες μακεδονομάχοι,του ψυχογιού,που λάθεψε και τον πήρε για βούλγαρο βγαίνοντας απ’την καλύβα,θα πουν οι περισσότεροι.(Σαρακατσαναίοι και μη).
….Ο Λούκα,βαριά τραυματισμένος,σύρθηκε απ’τα καλύβια προς το δάσος,σε μια σπηλιά.κοντά στο χωριό Πευκωτό.Εκεί,προτού ξημερώσει,τον βρήκαν οι Σαρακατσαναίοι Χρήστος Κιτάκης και Βαγγέλης 
Μπιζίκης και τον «αποτελείωσαν αφού τον ξαλάφρωσαν απ’το γεμάτο λίρες κιμέρι του».(φωτ.αριστερά: Ο Γαρέφης κατακρεουργεί τον Ιβάνωφ).
Σαν έφτασε το σώμα με τον βαριά λαβωμένο καπετάνιο στο τσελιγκάτο Γ.Γιαννακούλα,ο Γαρέφης οδηγήθηκε στο φτωχοκάλυβο του Παναγιώτη Παλάσκα,που ανήκε τότε στο φαλκάρι του Γιαννακούλα.Τις στερνές του ώρες εκεί φιλοξενήθηκε για ασφάλεια και με μεγάλη μυστικότητα.
…..Κοντά στα ξημερώματα ξεψύχησε, λίγο πριν φτάσει ο Μοναστηριώτης γιατρός κι αγνός Έλληνας πατριώτης Κων/νος Μιχαήλ ή Μόναχος,με τον Γ.Κουτσό.Θρήνος και κλαυθμός και οδυρμός σ’όλα τα παλικάρια του,την φαμίλια του Παν.Παλάσκα και το τσελιγκάτο του Γιαννακούλα. «Τουν άλλαξι σαρακατσιάν’κα νια Τσαρτσάλαινα Κώσταινα κι τα’αρχίνσαν οι γ’ναίκις στα μοιρολόϊα…». «Στα στερνά φόρτωσαν το κιβούρι τ’ σ’ένα άλουγο κι τουν πήγανε οι κιχαϊάδες,ένας ψυχουγιός τ’ ντ’μένους κι αυτός σαρακατσάν’κα κι οι γναίκις μοιριουλογώντας κι κλαίοντας στ’ν Πουλτσίτσα κι τουν έθάψαν»,θα πεί στον Κώστα Λιάπη η Αναστασία Κότυλη,κόρη του Παναγιώτη Παλάσκα.Κατά ειλικρινή δήλωση όμως και χωρίς καμιά αμφισβήτηση του Εξαδακτύλου,ο θρυλικός καπετάνιος διαβάστηκε και τάφηκε σαν κοινός Σαρακατσάνος στο Ελληνικότατο χωριό Γραδένιτσα,που σήμερα βρίσκεται στα Σκόπια.
Δείτε όμως και διαβάστε τις κακοήθειες που υποστηρίζουν κάποιοι ανεγκέφαλοι "γείτονες",για ευνόητους βέβαια λόγους, για τον Μακεδονικό Αγώνα γενικότερα, αλλά και για εμάς τους Σαρακατσάνους.www.bulgarmak.org/chekalarov.htm
